Из вступления: действия конной армии Буденного в польско-русской кампании 1920 года, несомненно, вызывают большой интерес в связи с той ролью, которую, несмотря на развитие огнестрельного оружия и новых методов ведения войны, большие массы конников могут играть и сегодня, по крайней мере, на некоторых театрах военных действий в Европе.

Они еще раз доказали, что инициативная, энергичная и смелая конница может оказать решающее влияние на ход военных действий.

Для нас вопрос применения и действия больших масс кавалерии имеет особое значение, как в связи с протяженностью нашей восточной границы, так и с характером нашего соседа за ней.

Для того чтобы более подробно ознакомиться с тем, как действовала армия Буденного, и в то же время пролить свет на то, как ее командующий руководил этими массами кавалерии, настоящее исследование рассматривается с русской точки зрения, а решения польских командиров, равно как и их исполнение, приводятся лишь для воспроизведения всей ситуации в операциях конной армии.

Отсутствие подходящего материала по русской стороне в значительной степени затруднило подобную обработку этой работы. В некоторых случаях возможны отдельные ошибки и неточности в описании отдельных тактических ситуаций. Однако в целом стратегические операции, как и решения командующего конной армией, удалось определить достаточно точно. Это позволило полностью реконструировать первый период действий русской кавалерии, представляющий собой оперативно замкнутое целое. Он содержит действия конной армии совместно с частями XII армии, направленные на окружение и уничтожение польской 3-й армии, занимавшей Киевскую область.

Момент прорыва польского фронта под Самгородком делит этот период на два этапа. Первый этап охватывает передвижения и бои конной армии на переднем крае польского фронта, первые бои после соприкосновения с этим фронтом и его прорыв; второй — действия конной армии после прорыва фронта.

Последующие операции носят уже совершенно отдельный стратегический характер и требуют отдельного рассмотрения.

ZE WSTĘPU: Działania armji konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 roku budzą niezawodnie wielkie zainteresowanie ze względu na rolę, jaką mimo rozwoju broni palnej i nowych metod walki mogą jeszcze i dzisiaj odegrać wielkie masy jazdy, przynajmniej na niektórych teatrach wojennych Europy.

Udowodniły one raz jeszcze, że przedsiębiorcza oraz energicznie i śmiało prowadzona jazda może wpłynąć decydująco na przebieg operacyj wojennych.

Dla nas to zagadnienie użycia i działania większych mas jazdy ma specjalne znaczenie tak ze względu na rozległość naszej granicy wchodniej, jak też charakter znajdującego się poza nią sąsiada.

Ażeby dać możność dokładniejszego zaznajomienia się ze sposobem działania armji Budiennego, jak niemniej, aby rzucić pewne światło na sposób prowadzenia tych mas jazdy przez ich dowódcę, opracowanie niniejsze jest traktowane z punktu widzenia rosyjskiego, a decyzje dowództw polskich, jako też ich wykonanie podane są jedynie dla odtworzenia całości sytuacji w działaniach armji konnej.

Brak odpowiednich materjałów ze strony rosyjskiej utrudniał w dużej mierze podobny sposób traktowania tej pracy. W niektórych wypadkach mogą zajść pewne błędy i niedokładności co do poszczególnych sytuacyj taktycznych. Całość jednak operacyj strategicznych, jak i decyzyj dowódcy armji konnej udało się naogół dość dokładnie ustalić. Pozwoliło to na zupełne odtworzenie pierwszego okresu działań jazdy rosyjskiej, stanowiącego pod względem operacyjnym zamkniętą całość. Zawiera on działania armji konnej łącznie z oddziałami XII. armji, mające na celu otoczenie i zniszczenie 3, armji polskiej, zajmującej rejon Kijowa.

Moment przerwania frontu polskiego pod Samhorodkiem rozdziela okres ten na dwie fazy. Pierwsza faza obejmuje ruchy i walki armji konnej na przedpolu frontu polskiego, pierwsze walki po zetknięciu się z tym frontem oraz jego przerwanie; druga — działania armji konnej po przerwaniu frontu.

Dalsze operacje mają już zupełnie odrębny charakter strategiczny i wymagają osobnego traktowania.