Из авторского вступления: история 5-й дивизии польских вооруженных сил в Восточной России и Сибири — славная страница польской военной истории, тем более ценная, что она соответствует старым традициям польской армии.

Трагический конец эпопеи 5-й дивизии в Сибири, в которой чехи сыграли столь важную и неприятную роль, требует рассмотрения, хотя бы в общих чертах, всей деятельности чехов в Сибири, ибо польская общественность, столь склонная к излиянию сердечных чувств и нерушимой дружбы, должна узнать об истории чешских легионов в Сибири, чтобы защитить себя и свою страну от повторения в более широких масштабах того, что произошло с нашей 5-й дивизией в Сибири.

В настоящее время существует целая литература, составленная «историософами» из среды бывших чешских легионеров или сочувствующих им французских описателей. В ней прославляется деятельность чехов в Сибири и затушевываются или явно искажаются темные стороны и пятна этой деятельности.

Однако есть и литература, полностью осуждающая чешские легионы. Это русские издания из обоих лагерей, как большевистского, так и, что более удивительно, того, на чьей стороне чехи выступали против большевиков.

Эта работа также познакомит вас с ролью чехов, которые внесли решающий вклад в гибель 5-й дивизии Войска Польского; чехи, спасители Сибири от большевиков, повели себя как кондотьеры худшего сорта, попирая идеалы демократической национальной армии. Ведь здесь, спасая себя и военные трофеи, они предали смерти предводителя своих союзников.

К чехам в Сибири благоволила удача. Что касается резонанса, который вызвала в мире выдача Колчака чехами, то их следует считать исключительно везучими. Ведь чехам сошел с рук факт, который при других обстоятельствах вызвал бы в мире взрыв неслыханного негодования.

Как это обычно бывает, заступиться за побежденного было некому: как представитель реакции, Колчак не пользовался популярностью среди демократических правительств Европы и Америки, да и сами союзники стремились скрыть это, в первую очередь французский генерал Жанен, который вместе с чехами должен был нести ответственность за казнь Колчака.

Из предисловия бригадного генерала Валериана Чумы, бывшего командующего польскими формированиями в Восточной России и Сибири: «Армия — это великий немой». 5-я Сибирская дивизия была составной частью этой великой немоты, и ее солдаты на протяжении 19 лет не прославляли свои солдатские подвиги, не оправдывались за якобы совершенные ошибки. Не так вели себя наши союзники в Сибири — чехи.

После возвращения на родину, то есть с 1921 по 1936 год, они прославляли подвиги своих легионеров, нападая на 5-ю дивизию при каждом удобном случае, в ряде публикаций и статей в прессе на своем родном языке, французском и даже польском. Последним их подвигом стала печально известная книга господина Шебы, в которой в жестокой и клеветнической форме нападкам подвергается не только 5-я дивизия, но и польская нация.

Этот «героический» поступок господина Шебы вызвал реакцию среди солдат бывшей 5-й Сибирской дивизии. Они нарушили свое долгое молчание и встали на защиту своей солдатской чести, продемонстрировав вероломство и злонамеренность чехов в серии статей, основанных на документах. В то же время Союз сибиряков, группа солдат бывшей 5-й дивизии, взялся за составление и публикацию подробной истории дивизии и сибирских событий того времени, которая может дать польской и иностранной общественности представление о том, как выглядит «сибирская история» в свете правды.

Началом этой работы является настоящая книга «Чешские союзники в Сибири», написанная солдатом 5-й дивизии господином Стефаном Войстомским. Эта книга заслуживает тем большего одобрения, что благодаря продуманному и умелому накоплению автором исторического материала она создает богатый фон о положении в Сибири в то время, давая даже неподготовленному читателю ясное и точное представление о сибирской действительности.

Это планомерное изложение материала зрелым пером добросовестного ученого-солдата, который закладывает прочный фундамент для будущих исторических работ, не гонясь за легкой славой и эффектом. Тот, кто собирается писать о Сибири 1918-1920 годов, не может пропустить книгу Войстомского, так как она станет для него подспорьем и указателем в его исследованиях; для рядового же читателя это будет интересное и поучительное чтение из определенного отрезка нашего недавнего прошлого, столь насыщенного страстями и когда большинство персонажей еще живы.

Книга, в которой рассказывается о сибирских событиях, имеет название, явно указывающее на то, что речь идет о чешских легионах. Это понятно, ведь они сыграли значительную роль в Сибири.

Однако более подробное изложение этой роли заставит каждого, кто прочтет эту книгу, задаться вопросом, как господин Шеба мог запятнать честь солдата 5-й дивизии, имея под рукой такие «подвиги» своих земляков.

ZE WSTĘPU: Dzieje 5 Dywizji Wojsk Polskich we wschodniej Rosji i na Syberii stanowią chlubną kartę polskiej historii wojskowej, tym cenniejszą, że odpowiadającą dawnym tradycjom oręża polskiego.

Tragiczny koniec epopei 5 Dywizji na Syberii, w którym tak ważką i przykrą rolę odegrali Czesi, wymaga omówienia, choćby w zarysie całokształtu działalności tych ostatnich na Syberii, albowiem społeczeństwo polskie, tak skłonne do wylewu uczuć serdecznych i niekłamanej przyjaźni, powinno poznać dzieje czeskich legionów na Syberii, aby zabezpieczyć siebie i swoje państwo od powtórzenia w szerszym zakresie tego, co spotkało ze strony Czechów na Syberii naszą 5 Dywizję W. P.

Istnieje już dziś cała literatura opracowana przez „historiozofów» pochodzących ze sfer b. czeskich legionistów lub sympatyzujących z nimi dziej opisów francuskich. Gloryfikuje ona działalność Czechów na Syberii i zaciera lub wyraźnie przeinacza ciemne strony i plamy tej działalności.

Istnieje jednak i literatura potępiająca całkowicie czeskie legiony. Są to publikacje rosyjskie obydwu obozów, zarówno bolszewickiego, jak i — co zdawałoby się dziwniejsze — tego, po którego stronie wystąpili Czesi przeciw bolszewikom.

Praca niniejsza zaznajomi również z rolą Czechów, którzy zdecydowanie przyczynili się do zguby 5 Dywizji Wojsk Polskich; Czesi, wybawcy Syberii od bolszewików, zachowali się jak kondotierzy najgorszego gatunku depcąc ideały demokratycznego wojska narodowego. Oto bowiem ratując siebie i łupy wojenne — wydali na śmierć wodza swoich sprzymierzeńców.

Czechom na Syberii sprzyjało szczęście. Jeżeli zaś chodzi o resonans, jaki wywołało w świecie wydanie przez Czechów Kołczaka, to trzeba ich uznać za wyjątkowych szczęściarzy. Czechom bowiem uszedł na sucho fakt, który w innych okolicznościach wywołałby w świecie wybuch niesłychanego oburzenia.

Jak zwykle bywa, za zwyciężonym nie miał się kto ująć: jako przedstawiciel reakcji nie był Kołczak popularny wśród demokratycznych rządów Europy i Ameryki, zresztą i samym sprzymierzonym zależało na zatuszowaniu sprawy, a najwięcej francuskiemu generałowi Janin, który razem z Czechami powinien ponosić odpowiedzialność za rozstrzelanie Kołczaka.

Stefan Witold Wojstomski.

Z PRZEDMOWY: «Armia — to wielka niemowa». 5 Dywizja Syberyjska była częścią składową tej wielkiej niemowy i jej żołnierze na przestrzeni 19 lat nie gloryfikowali swoich czynów żołnierskich, nie usprawiedliwiali się ze swoich rzekomych błędów. Nie tak postępowali nasi sprzymierzeńcy na Syberii, Czesi.

Od powrotu do kraju, tj. od 1921 r. aż po rok 1936, w szeregu wydawnictw i artykułów w prasie w języku ojczystym, francuskim, a nawet polskim, głosili sławę czynów swoich legionarzy atakując przy każdej sposobności 5 Dywizję. Ostatnim ich wyczynem była osławiona książka p. Szeby, w której zaatakowano w sposób brutalny i oszczerczy nie tylko 5 Dywizję, lecz i Naród Polski.

Ten «bohaterski» czyn p. Szeby wywołał reakcję wśród żołnierzy b. 5 Dywizji Syberyjskiej. Przerwali długotrwałe milczenie i stanęli w obronie swojej czci żołnierskiej, wykazując w szeregu artykułów na podstawie dokumentów perfidię i złą wolę Czechów. Równocześnie Związek Sybiraków grupujący żołnierzy b. 5 Dywizji przystąpił do opracowania i wydania całokszałtu historii Dywizji i ówczesnych wypadków syberyjskich, co jedynie może dać społeczeństwu polskiemu i zagranicy pojęcie, jak w świetle prawdy przedstawiają się „Dzieje syberyjskie».

Zapoczątkowaniem tej pracy jest książka niniejsza pod tytułem „Sprzymierzeńcy Czesi na Syberii» p. Stefana Wojstomskiego, żołnierza 5 Dywizji. Książkę tę należy powitać z tym większym uznaniem, że dzięki celowemu i umiejętnemu nagromadzeniu przez autora materiału historycznego rzuca ona bogate tło na ówczesne położenie na Syberii, dając w ten sposób nawet nieprzygotowanemu czytelnikowi jasny i dokładny obraz rzeczy wistości syberyjskiej.

Jest to systematyczne uszeregowanie materiału przez dojrzałe pióro sumiennego naukowca-żołnierza, który stawia trwałe zręby pod przyszłe prace historyczne, nie goniąc za łatwym poklaskiem i efektami. Każdy, kto będzie pisał o Syberii 1918—1920 r., nie może pominąć książki Wojstomskiego, będzie mu ona pomocą i drogowskazem w badaniach; dla zwykłego zaś czytelnika będzie ciekawą i pouczającą lekturą z pewnego odcinka naszych dziejów niedawnej przeszłości, tak jeszcze nabrzmiałej namiętnościami i gdy żyje jeszcze większość bohaterów.

Książka omawiająca wypadki syberyjskie nosi tytuł wyraźnie wskazujący, że dotyczy czeskich legionów. Jest to zrozumiałe, gdyż odegrały one znaczną rolę na Syberii.

Przedstawienie zaś tej roli nieco szczegółowsze sprawia, iż każdy, kto książkę niniejszą przeczyta, zada sobie pytanie, jak mógł p. Szeba szarpać honor żołnierza 5 Dywizji mając pod ręką takie wyczyny «swoich ziomków».

Stefan Wojstomski ma za sobą pokaźny dorobek ideowy i społeczny. Kilkuletnią żmudną pracą historiozoficzną przygotowuje się do roli dziejopisarza 5 Dywizji Syberyjskiej, a pierwszym poważnym dorobkiem jego na tym polu jest niniejsza książka. Jemu więc przypadł w udziale zaszczyt wypowiedzieć pierwsze słowa prawdy o 5 Dywizji Syberyjskiej. Niech będzie i nadal kontynuatorem pogłębiania tej prawdy i niech znajdzie godnych współzawodników wśród braci sybirackiej — tego mu życzę z całego serca jako były jego dowódca.

Walerian Czuma, Generał Brygady, b. Dowódca formacji polskich we wschodniej Rosji i na Syberii.